Wheel of consent
Het Wheel of Consent betekent ‘Rad van overeenstemming of afstemming’ waarbij je door lichaamscontact onderzoekt hoe je aangeraakt wilt worden en hoe jij zelf wilt aanraken. Aanraking is vaak een beladen onderwerp waarin onduidelijk kan zijn waarom het plaatsvindt en voor wie het is. Je oefent in grenzen aangeven en behoeftes erkennen. Het is een fantastische manier om opnieuw te leren aanraken vanuit veiligheid en bewustzijn, in volstrekte openheid van communicatie. Betty Martin heeft deze methode ontwikkeld, en dit Engelstalige filmpje geeft in 45 minuten een eerste indruk wat het inhoudt. Maar in wezen gaat het Wheel verder dan aanraking en word je uitgenodigd om nieuwe keuzes te maken in heel je leven vanuit zelfbeschikking.
Tijdens een sessie gaan we oefenen met wederkerig lichaamscontact en ben jij volledig in charge over wat er gebeurt. In het 3-minute game gaan we op zoek naar wat prettig voelt en wat niet. (In onderstaand artikel vind je een uitgebreidere uitleg)
Voor mij persoonlijk was het Wheel een enorme eyeopener omdat juist in de wereld van tantra aanraking iets (te) vanzelfsprekends is en één stap vooruit in intimiteit juist twee stappen achteruit konden zijn. Grenzen werden kunstmatig opgerekt en er werd zelf gehertraumatiseerd. Het Wheel heeft ‘vanzelfsprekendheden’ volstrekt ontmanteld. Heerlijk!
In onderstaand artikel beschrijf ik uitgebreid de 4 kwadranten met de bijbehorende dynamiek, de schaduw van niet-consent en nog eens het drie-minutenspel.
Heb je vragen? Neem gerust contact op.
Wat is het Wheel of Consent?
Het Wheel, bedacht door Betty Martin, is een praktische manier om contact tussen twee mensen respectvol en bewust te laten verlopen. Omdat tantra massage met fysiek contact gepaard gaat is afstemming zeer van belang op weg naar bewustwording. Juist op het vlak van lichamelijke intimiteit is het bewaken van grenzen enorm belangrijk om onder andere (her-)traumatisering te voorkomen. Hoe vaak gebeurt het niet dat men achteraf pas beseft dat een aanraking of handeling eigenlijk niet welkom was en de gewenste overgave in de weg stond of zelfs blokkeerde, met dissociatie tot gevolg. Aan de andere kant is het Wheel een verademing voor degene die zijn of haar behoeftes niet geleerd heeft te uiten. Het Wheel geeft je een veilig kader om vrijuit te vragen in de wetenschap dat de ander of toestemming geeft of eerlijk nee zegt. Kortom: het Wheel is een geweldige manier om iedere vorm van contact naar een bewustere laag te tillen voor een rijke en heerlijke ervaring waarin speelsheid, vreugde en genot als vanzelf ontstaan.
Normaal associëren wij geven met actie en doen, terwijl ontvangen juist een passieve rol is toebedeeld. Een masseur is de actieve gever en degene die ontvangt is passief. Voor de meesten is deze rolverdeling de enige manier die ze kennen, waarbij je enkel kunt wisselen tussen die twee polen. Het Wheel ontzenuwt echter geven=actief en ontvangen=passief en plaatst ze als 4 elementen in een cirkel met 2 assen die haaks op elkaar staan. Zo ontstaat een kruis binnen de cirkel met actief vs passief (verticaal) en geven vs ontvangen (horizontaal). Dat betekent dat de bovenste helft (allebeide kwadranten) de actieve modus weergeven en de onderste helft de passieve. En op dezelfde manier ontstaat geven (hele linker helft) vs ontvangen (hele rechter helft).
Dienen en Accepteren
Laten we opnieuw kijken naar het voorbeeld van de masseur. Deze bevindt zich dus binnen de cirkel links boven, en degene die gemasseerd wordt rechts onder. De actie en het cadeau (de masseur geeft immers) gaan naar onder rechts. Om de 4 kwadranten duidelijk te kunnen onderscheiden moeten we op zoek naar nieuwe passende namen, want ‘’geven’’ geldt immers voor de gehele linker helft. Zodoende noemen we de intentie van dit kwadrant (doen+geven=) ‘’Dienen’’ omdat er een dienst verleend wordt aan degene die aan de andere kant wil ‘’Accepteren’’ (=passief+ontvangen). De uitnodiging voor de actie kan van allebei de kanten komen, dat maakt niet uit. Als ik voel dat ik uit overvloed iets voor de ander wil doen kan ik een open vraag stellen zoals: “Wat zou je graag willen?”, of de ander kan vragen: “Wil jij … (bv. mij een massage geven)?” Binnen de cirkel is er verbale communicatie die heel duidelijk maakt voor wie de aanraking bestemd is. De dienende stelt zich beschikbaar voor de ander. En het is helemaal OK om een verzoek te doen vanuit een behoefte of verlangen … omdat je weet dat de ander ook ‘nee’ kan zeggen. Het oefenen in ‘nee’-zeggen en een ‘nee’ incasseren maakt dan ook een groot deel uit van het werken met het Wheel.
Nemen en Toestaan
Nu wordt het spannend, want de volgende 2 kwadranten zijn voor de meeste mensen onbekend. Als je naar rechts boven kijkt zie je de kruisbestuiving tussen doen en ontvangen. Dat betekent dat degene die voor zijn/haar eigen plezier actie onderneemt het verzoek uit om te ‘Nemen’. Het begrip ‘Nemen’ heeft over het algemeen een nare bijsmaak omdat het doorgaans geassocieerd wordt met ongevraagd nemen, stelen dus. Maar stelen bevindt zich nadrukkelijk buiten de cirkel omdat er geen consent, geen heldere afspraak over gemaakt is. Als we het echter met elkaar eens zijn en we ons dus binnen de cirkel bevinden is er sprake van ondubbelzinnige communicatie over wat er gaat gebeuren. Het kan enorm veel lef vragen om een verlangen duidelijk en hardop te formuleren (met alle risico’s van dien), maar het uitspreken, het vragen, is werkelijk de enige manier om een verzoek te uiten zonder te manipuleren. De ‘nemer’ stelt dus de vraag die begint met: “Mag ik … (bv. door je haar strijken voor mijn eigen plezier)?” Na dit verzoek is het aan de ander om te reageren of hij bereid is om dit verzoek in te willigen of niet. Het laatste kwadrant onder links (geven+ontvangen) wordt dan ook ‘Toestaan’ genoemd: ik ben bereid voor het genot van de ander (een deel van) mijn lichaam ter beschikking te stellen voor precies de actie die de ander genoemd heeft. Dit is geen lijdzaam ondergaan van de grillen van de ander maar een bewuste daad van liefdevolle overgave om je partner een hele fijne ervaring te gunnen! Deze schuine as (Nemen-Toestaan) komt dan ook meestal voor binnen relaties met een hogere mate aan intimiteit en vertrouwelijkheid.
Verlangens uiten
De laatste as (Nemen-Toestaan) roept meestal veel vragen op. Hier worden twee aspecten van het Wheel erg belangrijk, namelijk verlangens onderkennen en grenzen stellen. De vrager in het ‘Nemen’-kwadrant moet namelijk ten eerste een verlangen in zichzelf erkennen en toestaan (Is dit verlangen niet te buitensporig? Zou de ander het niet gek vinden? Ben ik niet te plat?). Dit is een innerlijk proces dat alleen door oefening en vertrouwen kan groeien: door herhaaldelijk eerlijk en integer te onderzoeken wat er in je leeft en geuit wil worden. En ten tweede moet dit verlangen ook nog in ondubbelzinnige woorden gecommuniceerd worden, iets wat velen niet gewend zullen zijn. We kunnen schaamte en angst voelen voor het oordeel van de ander. We maken ons enorm kwetsbaar en worden in onze intentie transparant. In de praktijk is dat zo makkelijk nog niet.
Grenzen stellen
Het tweede aspect betreft grenzen. Door met het Wheel te werken leren we om grenzen aan te geven. Grenzen leren aangeven is een essentiële vaardigheid die ons vaak niet aangeleerd is. Veel leed en verwarring komt voort uit het nalaten van het benoemen ervan. Iedereen heeft grenzen maar verwacht wellicht dat de ander die kent en ook vanzelf respecteert. Dus als ik b.v. je arm voor mijn plezier 3 minuten lang mag ‘gebruiken’ ga je er wellicht van uit dat ik er niet zachtjes in ga bijten … terwijl ik dat nou juist zo lekker vind! Als je met het Wheel gaat oefenen is het dus van cruciaal belang om je (lichaams-)grenzen aan te geven en niet van ‘vanzelfsprekendheden’ uit te gaan. Dit is een absolute must! Het kan namelijk ook duidelijk worden dat mijn verlangen te groot voor de ander is maar diegene wel bereid is om een deel ervan in te willigen, namelijk alleen de onderarm … of de hand … of de pink. Dit is niet ironisch bedoeld maar wil duidelijk maken dat je niets aan de ander verschuldigd bent en alleen een echte JA een JA is! Zolang je nog twijfelt of je iets wilt geven is er geen volmondig consent (… en zul jij je wellicht slachtoffer voelen en beginnen te projecteren). Het draait echter allemaal om veiligheid en afstemming omdat het uitermate kwetsbaar is om (een deel van) je lichaam ter beschikking te stellen aan een ander. Grensoverschrijdingen zijn dan ook de reden voor talloze trauma’s. Het Wheel wil echter aanraking veiliger maken, en dat kan door hele kleine stapjes te zetten: “Hoeveel ben je bereid te geven?” Minder is meer. In die zin kan het Wheel in mijn ervaring werkelijk de-traumatiserend werken omdat er misschien wel voor het eerst in je leven in alle respect bij je wordt ‘aangeklopt’ en gecheckt voor dat er iets met je lichaam gebeurt. En een ‘nee’ wordt verwelkomd als een vorm van compliment … omdat je de vraagsteller de boodschap geeft: “Ik voel me zo veilig bij jou dat ik niet bang ben om nee te zeggen, omdat ik je vertrouw en niet meer wil pleasen en mezelf kwetsen”.
Een andere belangrijke grens is de tijd. Binnen het Wheel is er altijd sprake van een gezamenlijk afgesproken tijdsvenster. We gaan deze activiteit doen voor b.v. 3 minuten, 5 minuten of meer. Er is dus altijd een timer in de buurt. Waarom? We kennen allemaal het fenomeen van de docent die telkens uitloopt of de spreker die er geen einde aan kan breien. We worden onrustig en beginnen ons te ergeren … omdat de spreker niet echt meer onze toestemming heeft. Hij treedt buiten het consent, buiten de afgesproken tijd. Ons zenuwstelsel heeft het echter nodig om te weten hoe lang iets duurt, dat er een kader is dat gerespecteerd zal worden. Dit is cruciaal voor het oefenen met het Wheel: we spreken samen af wanneer het eindigt (eerder stoppen kan natuurlijk altijd als het niet meer goed voelt!). Het komt misschien wat gekunsteld over in het begin, maar al gauw zul je ontdekken hoe fijn het is … voor de gever en ontvanger. En mocht de actie voor allebei de partijen goed voelen … begin gewoon opnieuw en langer. Mijn ervaring is dan ook dat de elkaar afwisselende en afgebakende oefeningen leiden tot enorme speelsheid en verrassende creativiteit.
De schaduw buiten het Wheel
Maar wat bevindt zich buiten het Wheel, buiten het consent? Hier spreken we over de schaduwgebieden die voortkomen uit geen of gebrekkige communicatie met een zekere maat van onbewustheid en mogelijk kwetsende motieven. Maar ook met de beste bedoelingen kunnen we in de schaduw belanden omdat de wederzijdse afstemming tussen de betrokkenen ontbreekt wat de deur opent naar pijn en leed. Neem de schaduwkant van de ‘nemer’: hier vind je bv de ‘foute’ masseur die je stiekem voor zijn eigen plezier gebruikt en waarbij je voelt dat er iets niet klopt – of die zelfs duidelijk over je grenzen gaat. Hier heb je de dief die steelt, die zich ongevraagd iets toe-eigent, of de manipulator die je op slinkse wijze voor zijn karretje spant … of zelfs de verkrachter die een lichaam misbruikt. Oorlogen ontbranden als er ongevraagd land in bezit wordt genomen. Je ziet al, het Wheel gaat veel verder dan alleen lichamelijke aanraking.
De schaduw van ‘Toestaan’ (onder links, dus de tegenpool van de ‘Nemen’) is het slachtoffer dat iets overkomt, dat lijdt omdat zijn of haar grenzen geschonden worden. Dat kan zelfs leiden tot dissociatie waarin je als het ware buiten je lichaam treedt om de ondraaglijke pijn niet meer te voelen. In mildere vorm vind je hier de deurmat of de passieveling: iemand die alles met zich laat doen en die slechts schijnbaar ‘geeft’ in de vorm van toestaan. Iemand die het niet lukt om zijn grenzen te voelen of aan te geven en zichzelf zodoende kwetst en laat kwetsen.
De schaduw van ‘Dienen’ kan de redder zijn die altijd voor iedereen klaarstaat terwijl de omgeving daar helemaal niet om vraagt. Het ‘redden’ is dus eigenlijk niet voor de ander maar voor de redder zelf en geen echt geven dus. Een andere vorm kan de pleaser zijn die zijn eigenwaarde haalt uit het overdreven dienstbaar zijn wat kan leiden tot een burn-out. En andere variant is de martelaar die zich opoffert, of in letterlijke zin de slaaf die dienen moet, of die nu wil of niet.
De laatste schaduwkant is die van ‘Accepteren’, en de grappige variant hiervan vind ik zelf de ‘pillow-princes’, de prinses op de erwt die zich alles laat welgevallen. Verder zie je hier degene die ‘recht heeft op…’, de heerser, de machthebber, de slaven-eigenaar, maar ook de verslaafde zelf. Narcisme is ook een vorm van: ‘Me, myself and I’. – Al deze schaduwkanten vormen geen sluitend psychologisch model maar zijn gewoon mogelijkheden van gedrag waarin we verzeild raken als we niet in contact met onszelf en dus ook niet in contact met anderen zijn. Helaas is de schaduw erg herkenbaar en wellicht meer regel dan uitzondering.
De vier deugden
Als je het Wheel in je dagelijks leven integreert en de betreffende kwadranten in consent doorleeft kun je fraaie deugden ontwikkelen. Zo ontdekt iemand die uit innerlijke overvloed graag geeft en wil ‘Dienen’, de eigenschap van vrijgevigheid. Of kan degene die wil ‘Toestaan’ een vertrouwensvolle overgave (aan de ander) ervaren, een ongekend gevoel dat er niets hoeft en dat het goed is wat er gebeurt. Het kwadrant van ‘Accepteren’ wederom leert ons dankbaarheid voor alle gaven en het besef dat er liefdevol voor je gezorgd wordt zonder angel of verwachte wederdienst. De te verwerven eigenschap die ik persoonlijk het mooiste vind is die van het ‘Nemen’-kwadrant: integriteit. Als je namelijk heel eerlijk bent over je verlangens en behoeftes, als je helder bent over wat je wilt gaan doen en het dan ook zo gaat doen (en niet iets anders), bied je veiligheid en betrouwbaarheid. Dat maakt je integer. Het maakt dus niet uit wat jouw verlangens of behoeften zijn, nee, het maakt wel uit dat ze zonder te eisen kenbaar zijn voor de ander, dat ze geen geheim meer zijn (en de ander de keuze heeft om hierin mee te gaan uiteraard).
Directe en indirecte route
Als we iemand aanraken wordt de prikkel die we bv door onze handen ervaren naar onze hersenen geleid. Daar ervaren we dan – mits het prettig is – een fijn gevoel. De route van hand naar hoofd wordt de directe route genoemd omdat de lichaamssensatie rechtstreeks via de zenuwen beleefd wordt. Net als een kind dat de wereld spelenderwijs tastend onderzoekt kunnen ook wij een voorwerp in de hand nemen en er niet mee bezig zijn of het voorwerp dit zelf lekker vindt of niet. De zenuwen in onze handen ontspannen en verkennen vrij. Als we echter een ander mens aanraken zijn we geneigd om rekening te houden met degene. We passen ons onbewust aan om onze aanraking voor de andere prettig te laten zijn en met hem of haar rekening te houden. We stemmen ons af en varen meer op de reactie van de ander die signalen van welbehagen of afkeuring uitzendt. Zodra we ons echter richten op (de reactie van) de ander voelen we onze eigen lichaamssensaties minder en raken we het contact met onze eigen tastzin kwijt. Dit wordt de indirecte route genoemd, en ik heb zelf ontdekt hoe moeilijk het is om het eigen lichaam weer van binnenuit te voelen. In volstrekt positieve en respectvolle zin wil het Wheel het lichaam van de ander even ‘objectiveren’ om je weer in contact te brengen met je eigen tastzin. Vandaar dat er vaak eerst geoefend wordt met levenloze voorwerpen die geen reactie geven om de directe route weer te actieveren en te bevestigen. – Als je dus van te voren de actie en de grenzen besproken hebt mag jij je uitsluitend richten op je eigen lichaamssensaties en de ander loslaten, net als een klein kind dat op schoot van opa klimt en voelt en tast. Het kindje onderzoekt en speelt terwijl het weet dat het welkom is, een heerlijke ervaring!
Het 3 minuten-spel
Laten we nu het Wheel in de praktijk brengen. Het bewust oefenen met contact en aanraking wordt ‘het 3 minuten-spel’ genoemd. Twee personen kiezen bij elke ronde telkens een kwadrant om van daar uit een vraag te stellen. De kwadranten waar ik zelf het meeste mee oefen zijn ‘Nemen’ en ‘Accepteren’, de ontvangende kant dus. Je vraagt dus in allebeide gevallen om te mogen ontvangen voor je eigen plezier, waarbij jij je ofwel actief of passief opstelt. Je begint met de desbetreffende vraag: “Mag ik (kies lichaamsdeel) aanraken voor mijn plezier voor 3 minuten?”, je vertelt zo concreet mogelijk wat je wilt en bespreekt de grenzen. De ‘nemer’ zegt na afloop “dankjewel” en de ander “alsjeblieft” om nog eens duidelijk te bevestigen voor wie het cadeau was. Als je wilt ontvangen vanuit ‘Accepteren’ vraag je: “Wil je … voor mij doen voor mijn plezier?” Maar je kunt natuurlijk ook met de gevende helft oefenen met de vraag “Wat zou je graag willen?” (Dienen) of “Kan ik iets voor je doen?” (Toestaan). Je begint klein, misschien wel met elkaars handen of armen, en minder is meer. Om de beurt wordt geoefend, en de uitwisselingen worden meestal langer naarmate de tijd (en het plezier) vordert. Op www.bettymartin.org vind je hier nog veel meer over.
Vragenrondje
Mag ik ook plezier ervaren als de ander mij voor zijn/haar genot aanraakt? — Ja, binnen het Wheel kunnen beide partijen plezier ervaren. Als het onplezierig is voor een van de twee moet je eigenlijk stoppen. Tijdens het ‘Toestaan’ kun je zelfs kreunen van genot – terwijl je weet dat de actie voor het plezier van de ander is.
Mag ik te allen tijde stoppen? — Jazeker, ieder van de twee mag op elk moment stoppen als het ‘niet meer goed voelt’. Je hoeft je hier nooit en te nimmer voor te verantwoorden.
De ander vraagt iets en ik twijfel een beetje – wat nu? — Alleen een volmondige JA is een echte JA! Twijfel is wellicht een bedekte ‘nee’ dat je niet durft uit te spreken om de ander niet teleur te stellen. En dan ben je een pleaser en in de schaduw. Bij twijfel ‘nee’ dus! Ter verdieping kan het echter wel behulpzaam zijn om hierover te delen, en misschien heb je ook gewoon meer tijd nodig om te beslissen.
Ik weet niet wat ik moet vragen? — Er wordt vaak gedacht dat je heel origineel moet zijn, maar dat hoeft niet. Gewoon 3 minuten lepeltje-lepeltje is helemaal OK. Of in stilte tegenover elkaar zitten kan ‘voor jou’ voldoende zijn. Blijf bij jezelf. Het is een flink leerproces om niet iets te bedenken maar om te voelen wat je wilt.
Kun je allebei tegelijk in de geven-helft zitten? — Nee, er is enkel consent bij een diagonale stroom. Als allebei ‘Geven’ is er namelijk geen ontvanger. Met name bij het vrijen kan hier veel onduidelijkheid heersen. Twee geven maar niemand ontvangt. Dat is zeer frustrerend omdat ieder z’n best doet als het ware.
Ondermijnt het Wheel niet de spontaniteit? — Integendeel. Mijn ervaring is dat in het 3-minutenspel juist enorme spontaniteit ontstaat omdat je ‘out of the blue’ iets mag vragen. Je hoeft niet half bewust ‘ergens naar toe te werken’ om je verlangens uit te laten komen. De fantasie en ontdekkingszin worden enorm geprikkeld. Maar natuurlijk … klamp je niet vast aan de structuur en laat deze weer los als ze haar functie vervuld heeft. Het Wheel is geen doel op zich. Het is een springplank.
